Bir önceki yazımızda hakkında bilgi verdiğimiz Şeyh Hasan Onar’ın 1224 yılında yaptırdığı Cemevi, hala günümüzde dimdik, inadına ve gururla ayakta durmaktadır. Bu yıl kuruluşunun 800. yılı kutlanan Cemevi, Anadolu’da bu kadar uzun süre ayakta kalan en eski cemevi olarak bilinmektedir.
Malatya Arapgir ilçesine bağlı Onar köyü, tarihi, kültürel ve inançsal varlıklarıyla, Anadolu topraklarında önemli yerleşim merkezlerinden birisidir. Özellikle Cemevleri statüsünün tartışılmakta olduğu bu günlerde, bu köyde bulunan tarihi Cemevi, bu tür tartışmaların ne kadar gereksiz ve anlamsız olduğu; Türklerin Anadolu’ya geldiğinden beri Alevi-Türkmen topluluğunun ibadetlerini Cemevlerinde yaptığının bir kanıtıdır.
Anadolu Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat'ın bölgeye yaptığı bir ziyaret sonrası Türkmen Şeylerinden Hasan Onar'a verdiği Zaviye yerleşim belgesi ile Türkmen Şeylerinden Hasan Onar tarafından inşa edilen Cemevi girişinde onar adım mesafe ile dört kapı bulunmaktadır. İlk kapı Şeriat kapısı, ikinci kapı Tarikat Kapısı, üçüncü kapı Marifet Kapısı, dördüncü kapı da Hakikat kapısı’dır. Dört Kapı ve Kırk Makam diye formüle edilen bu inanç; normal bir insanın başlangıçta ham olan ruhunun ve benliğinin dört aşamadan ve kırk makamdan geçerek, kâmil insan olma, ilahi sırra ulaşmasını ifade etmektedir.
15 x 17 metre boyutlarında, 2,5 metre yüksekliğinde olan Tarihi Cemevi; 1,5 metre kalınlığında taş duvarlar üzerine bindirilmiştir. Yedi kat gökyüzünü ifade eden kırlangıç çatı,12 İmamı sembolize eden 12 direk üzerine kubbemsi bir şekilde oturtulmuştur. Koçbaşlı direkler üzerine kalın hatıl Ağaçlar atılarak birbirlerine tutturulmuştur.
Yarı kubbeleştirilmiş damın tam orta yerinde taştan oyulmuş bir pencere ve duman deliği vardir. Bu delik Gök-Tapınaklarındakı “tüğünük” denen ve evin tabanında yakılan ateşin dumanlarının çıktığı deliğin aynısı olup, güneş ışınlarını da Cemevi’ne yansıtan pencere işlevini görmektedir. Bu dambaşın ortasındaki bir metra kare kadar büyüklüğündeki açıklıktan başka pencere yoktur.
Yine kubbemsi damın orta yerlerine yakın bölümünde, diğer direklerden daha kalın ve siyah üzerinde kahve kızıl benekleri olan ’Karadirek’ denen kutsal sayılan bir ağaç direk bulunmaktadır. Kara direk’in Gök Tapınaklarda simgeleşen Kutup Yıldızı ve Varlık Birliğini sembolize eden düşünceyi ifade etmekte olduğu yerel halk tarafından inanılmaktadır.
Günümüzde, insanların her türlü dileklerinin gerçekleşmesi için, Karadireğe sarıldıkları görülmektedir. Cemevi’ni ayakta tutan on iki direğin, On İki İmamları ifade etmesi yanında, On İki hizmet sahiplerini ve On İki post makamını da sembolize etmekte olduğu ifade edilmektedir.