Ellez Dede (İlyas Dede)’nin Yatırı, Çal ilçesi, Çökelez Dağı’nın zirve noktasındadır. Çökelez Dağı’nın zirvesine ve Ellez Dede’nin yatırına en kolay şekilde, Mahmutgazi Köyü’nün batı istikametinden giden orman yolu vasıtası ile ulaşılabilmektedir.
Yatır, 1840 metre yüksekliğindeki dağın zirve noktasındadır. 2 metre kalınlığında, 120 santimetre yüksekliğinde ve 10 metre çapındaki dairesel yığma taşla çevrili korugan içerisinde, üzeri 4,5 x 4,5 metre boyutlarında ve 60 santimetre yüksekliğinde, pişmiş tuğla yığılı mezar şeklindedir.
Hangi tarihlerde yaşadığı ve kim olduğu konusunda herhangi bir bilgi yoktur. Ellez Dede’nin Çal ve Çivril fethinde, Selçuklu Ordularında savaşan bir alperen olduğu konusunda, halk söylentileri vardır.
Rivayet odur ki: Vaktiyle Müslüman Türkler Ordusu ile küffar ordusu arasında bir savaş yapılmış.
Savaş zamanla Çökelez Dağı’nın zirvesine kadar sürmüş. Çarpışma esnasında Türk Ordusun’da savaşmakta olan Ellez (Anadolu’nun bazı bölgelerinde “İlyas” adı “Ellez” şeklide söylenmektedir.) adlı bir yiğidin kafası, düşman darbesiyle kopmuş. Kellesini koltuğuna alan yiğit Ellez, düşmanla savaşmaya devam etmiş. Kahraman Ellez’in bu halini gören komutanı, askerinin vaziyetine dayanamamış “çök Ellez, çök Ellez (dur artık Ellez manasında)” diye seslenmiş. Komutanının bu emir üzerine Ellez, olduğu yere çöküvermiş. Oracıkta ruhunu Allah‘a teslim etmiş ve şehit olmuş.
Silah arkadaşları, bu yiğit askerin şehadeti ve şehit olduğu yer unutulmasın diye olduğu yere gömmüşler. Zamanla bu destansı şehadet unutulmamış ve yiğit Eliez’in şehit düştüğü bu tepeye “çök Ellez” sözünden hareketle, “Çökelez Dağı” adı verilmiş.
Ellez Dede’nin etrafında olan bütün taşların altı, aşağıdaki fotoğrafta görüldüğü gibi, kıpkırmızı renkte binlerce uğur böcekleri ile doludur. Fotoğraf çekerken ve etrafında araştırma yaparken, çevremizde uçuşan uğur böceklerinden rahat çalışma imkânı bulamadık.
Çalışmamızı zaman zaman ara vermek zorunda kaldık. Sanki yiğit alperen Ellez Dede’nin şehit olduktan sonra akan kanları, hala kurumamış, çevresindeki taşların altında, her dem tazeliğini korumuş gibidir. Mezarın üzerindeki pişmiş tuğlalar da şehidin kanıyla boyanmış taşlar gibi, Ellez Dede’nin mezarına başka bir anlam kazandırmaktadır.
Bu kahraman alperen Ellez Dede şimdi, bu kutsal topraklara yaptığı hizmetlerin huzuru içerisinde, Çökelez Dağı’nın zirvesinde, esen yellerle birlikte ruhu, bir bayrak gibi nazlı nazlı sallanmakta ve ebedi uykusunda yatmaktadır. Yolunuz Çökelez Dağı’nın zirvesine düşerse, Ellez Dede’nin taşla çevrili mezarına bir dağ çiçeği koyun ve ruhu için bir Fatiha okumayı unutmayın.
(Kaynak: Denizli'nin Evliyaları ve Türbeleri, Selvi Yayınları, İbrahim Afatoğlu)