Paranın para olarak kabul edilebilmesi için İslamî görüş

https://pixabay.com/photos/cashbox-money-currency-cash-box-1642989/

Son yıllarda merak konusu olan kripto paraların İslam perspektifinden para olarak kabul edilip edilmeyeceği beraberinde bilimsel çalışmalarında getirmiştir. Dijitalleşen dünyada her şeyin dijitale aktarılması paranın da dijitalleşmesini zorunlu kılmıştır ve geleneksel paralara ek kripto paralar da varlığı göstermiştir. Bu gelişmelerin bir yansıması olarak, dijital platformlara olan ilgi de artmış, kullanıcılar bizbet güncel giriş gibi dijital aramalarla farklı içeriklere ve hizmetlere ulaşma yollarını sıkça araştırır hâle gelmiştir.Diğer yandan, İslamî hassasiyetleri olan kullanıcıların kripto paralarla ilgili çekinceleri olabilmektedir. 

Kripto Paranın Para Niteliği

Siswantoro’nun (2020) yılında yaptığı bir çalışmada kripto paranın İslamî ölçütlerde para olarak sayılabilmesine ilişkin araştırması bunkonuda bize yol gösterici olabilir.  İlk olarak kripto paraların İslamî açıdan para sayılabilmesi için paranın belli başlı özelliklerinin olması gerekmektedir. Bu kriterler, para biriminin fiyatlarda istikrar göstermesi, fiziksel varlığa dayalı olma özelliği, spekülasyon amacı taşımamasıdır. Buna göre, piyasadaki kripto paralardan 23 tane seçilmiş ve fiyatları ile diğer bu konuyla ilgili verilerine dayanarak İslamî açıdan para olarak kabul edilip edilmeyeceği tartışılmıştır. 

Tüm çalışma, kripto paraların geleneksel paralardan ziyade yüksek volatilite içerdiğinden ve  spekülatif amaçlarla kullanıldığından İslamî para tanımına uymadığını söylemektedir. Görünüşe göre, İslam toplumlarında kripto paraların yaygın olarak benimsenmemesinin altında yatan sebeplerden biri olarak görülmektedir.Örneğin, bizbet app gibi dijital uygulamalar üzerinden çeşitli içeriklere ulaşmak isteyen kullanıcılar, bu tür platformları araştırarak dijital dünyanın sunduğu yeni imkânları keşfetmektedir.

Geleneksel paraların aksine dijital para olan kripto paralar blokzincir teknolojisine dayalı olup merkezi bir otoriteye bağlı olmaksızın bireyler arasında doğrudan işlem yapılmasını sağlar. Elle tutulur somut bir varlık ifade etmeyen bu dijital para türü bir merkezle bağlantılı olmadan blokzincir teknolojisiyle dijital ortamda transfer edilmektedir. Geleneksel para veya fiyat para dediğimiz para birimleri ise merkez bankaları tarafından gerçek bir fiziksel varlığa bağlı olup ihracat ile ulusal sınırlarla sınırlı bir kullanım alanındadır. Bunu bir dezavantaj olarak ele aldığımızda kripto paraların merkeziyetsiz olma özelliği sınırları uluslararası düzeyde kaldırmaktadır. Benzer şekilde, değer belirleme içinse karmaşık algoritmalar, blokzincir hacmi ve arz talep ilişkisi dikkate alınmaktadır.

İslamî açıdan para ne demektir? 

İslamî açıdan para aslında merkez bankalarında olması gerektiği gibi altın veya gümüş gibi  fiziki bir varlığa dayandırılmıştır. Belli dönemlerde para deve derisinden dahi yapılmış olsa dahi eş değer kaynak bulunamadığından geçici bir uygulama olarak kalmıştır. Paranın para olarak kabul edilebilmesi için İslamî görüş alışverişte ‘aracı’ olması gerekliliğini savunmaktadır; ancak diğer yandan bir spekülasyon olarak ‘iktisadi bir sapma’ olarak görülüp yasaklanmasını da beraberinde getirmiştir. Diğer bir deyişle para aracı olarak kullanılmalı, paradan para kazanmak kabul edilebilir bir uygulama olarak görülmemektedir. 

İslam’da Paranın Tarihi

Para kullanımının Hz. Muhammed (s.a.v.) dönemine kadar uzandığı İslam tarihinde dinar (altın) ve dirhem (gümüş) gibi kıymetli madenlere dayalı paralar kullanımdaydı. Paraların ağırlıkları değerine göre çeşitlendirilip değerlerini ise metallerin içsel değerine göre alırlardı. Yine de hoarding adı verilen değerli madenlerin biriktirilmesi ile bu arz talep ilişkisi bozulmuş dolayısıyla paranın değişim aracı olma işlevi sekteye uğramıştır. Bu açıdan paranın alım ve satım işlerinde kullanılması öngörülmüş onun dışında kazanç amacıyla elde tutulması veya alınıp satılması caiz değildir. Bu tür uygulamalar İslamî açıdan uygun görülmez ve faiz olarak değerlendirilir. Bu sebeplerde paranın tutulması değil dolaşımda olması, istikrar göstermesi ve spekülasyondan uzak durması önemlidir. 

Kripto Paranın Mekanizması

Kripto para birimleri, blokzincir teknolojisine dayalı merkeziyetsiz bir sisteme dijital defter olarak kaydedilir. Blokzincir sisteminde her bir işlem takip edilerek bir proje veya hizmetin finansmanı amaçlanır. Sınırlı sayıda üretilen sistem içinde kripto paralar sonrasında yerini dolaşımdaki miktarın sabitlemesine bırakmıştır. Arz talep dengesini ayarlayan bu düzen içinde örneğin Bitcoin kripto para cinsinin arzı 21 milyon adet ile sınırlıdır. Bu anlamda İslamî bakışla, paranın herkese yetecek kadar bulunması kriterini sağlamadığından uygun görülmemektedir. 

İslam Açısından Kripto Para

Paranın geçerliliği İslam hukukunda varlık, meşruiyet ve para işlevi olmak üzere üç temel şartı gerekli kılmaktadır. Kripto paralar için ise varlık ve meşruiyet şartları sağlansa da yüksek volatilite sebebiyle güvenilir değişim aracından uzaktırlar. 

Her ne kadar bazı uzmanlar tarafından kripto paraların spekülatif olması, içsel değer taşımaması ve hükümet denetiminden uzak olması sebebiyle İslamî para anlayışına uymadığı savunulsa da diğer taraftan başka görüşler de bulunmaktadır. Kripto paraların İslamî anlayış açısından olumlu olduğunu savunan uzmanlar ise kripto paraların sahiplik, değişim alışkanlıkları, faiz içermemeleri ve şeffaf olmaları  açısından para olarak değerlendirilebileceği görüşündedir.